موزه و کتابخانه بریتانیاموزه و کتابخانه بریتانیا، یکی از معتبرترین موزه‌ها و کتابخانه‌های جهان در لندن با آثار بسیاری از تاریخ طبیعی و تمدن بشری در دوران‌های مختلف، از جمله آثار اسلامی از قرن دوم هجری و بعد می‌باشد. ۱ - سال تأسیساین مرکز در ۱۷۵۳، با مجموعه اهدایی سِر‌هانس سلون طبیعی دان، شامل دست‌نوشته‌ها، کتاب‌های چاپی و آثار باستانی، رسماً تاسیس شد و در ۱۷۵۹ با افزوده شدن مجموعه‌های دیگر، برای استفاده همگانی گشایش یافت. [۱]
The World of learning ۱۹۹۴، ۴۴th ed London ۱۹۹۴، ج۱، ص۱۵۵۳.
[۲]
الکساندر استیپچویچ، کتاب در پویه تاریخ، ج۱، ص۵۵۸-۵۵۹، ترجمه حمیدرضا آژیر و حمیدرضا شیخی، مشهد ۱۳۷۳ش.
[۳]
The New encyclopaedia Britannica، Chicago ۱۹۸۵، ذیل "British Museum"، Micropaedia.
این موزه، با بیش از چهار میلیون بازدیدکننده در سال، [۴]
ذیل "British Museum"، The World Book encyclopaedia، London ۱۹۹۵.
برخی از نفیس‌ترین آثار تاریخ تمدن بشری را در خود جای داده است، از جمله آثاری از آتن، مصر، سومر (اور)، آشور (نینوا)، چین و آثار هنر اسلامی. [۵]
دایره المعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، ذیل «موزه ی بریتانیائی»، تهران ۱۳۴۵ـ۱۳۷۴ش.
۲ - بخش‌های مختلف موزهبخشهای مختلف موزه عبارت‌اند از: نقاشی و تصویر، سکه و نشان (مدال)، آثار باستانی مصر، آسیای غربی [۶]
رد بارنت، «آثار عتیق ایران در موزه بریتانیا»، ص۲۵ـ۳۱،نقش و نگار، دوره ۲، ش ۵ (بهار ۱۳۳۷).
، یونان و روم، قرون وسطی و دوره‌های بعد، آثار باستانی شرقی، آثار پیش از تاریخ و رومی ـ بریتانیایی، آثار قوم شناختی. [۷]
ذیل "British Museum"، The World Book encyclopaedia، London ۱۹۹۵.
موزه بریتانیا به دلیل امکانات مالی، اشیایی کمیاب و عتیقه را از سراسر دنیا جمع آوری کرده است. [۸]
الکساندر استیپچویچ، کتاب در پویه تاریخ، ج۱، ص۵۵۹، ترجمه حمیدرضا آژیر و حمیدرضا شیخی، مشهد ۱۳۷۳ش.
بسیاری از این آثار حاصل کاوش‌هایی است که در بعضی از آن‌ها موزه مشارکت داشته است. [۹]
ابوالقاسم طاهری، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا، ج۱، ص۱۳۰ـ۱۳۱، یا، تاریخ دویست ساله مطالعات ایرانی، تهران ۱۳۵۲ش.
[۱۰]
ابوالقاسم طاهری، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا، ج۱، ص۳۷۱، یا، تاریخ دویست ساله مطالعات ایرانی، تهران ۱۳۵۲ش.
[۱۱]
ابوالقاسم طاهری، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا، ج۱، ص۴۷۸ـ۴۷۹، یا، تاریخ دویست ساله مطالعات ایرانی، تهران ۱۳۵۲ش.
[۱۲]
امیل لوسوئور، نفوذ انگلیسی‌ها در ایران، ج۱، ص۱۰۹ـ۱۱۰، ترجمه محمدباقر احمدی ترشیزی، (تهران) ۱۳۶۸ش.
۳ - غنی‌ترین گنجینه هنر اسلامیموزه بریتانیا غنی‌ترین گنجینه‌های هنر اسلامی (از قرن دوم هجری به بعد) را در زمینه‌های گوناگون و از سرزمین‌های مختلف اسلامی گردآورده است، از جمله نامه‌ای به زبان عربی بر روی پارچه که احتمالاً به اوایل قرن دوم تعلق دارد [۱۳]
جرجی زیدان، تاریخ تمدّن اسلام، ج۱، ص۲۰۴، ترجمه و نگارش علی جواهرکلام، تهران ۱۳۶۹ش.
و نیز آثار کمیاب و کم نظیری از دوره عباسیان، فاطمیان مصر (قرن چهارم و پنجم)، ایوبیان شام (قرن ششم) و دوره‌های مختلف ایران و عثمانی، در رشته‌های فلزکاری، سفال، بلور و کاشی. بخش سکه‌های این موزه نیز مجموعه تقریباً کاملی از ادوار مختلف اسلامی است. [۱۴]
Rachel Ward، Islamic metalwork، ج۱، ص۶۴_ ۸۴، London ۱۹۹۳.
[۱۵]
George Michell، The arts of Islam، ج۱، ص۱۲۵، Hayward Gallory، ۸ April-۴ July، London ۱۹۷۶.
[۱۶]
George Michell، The arts of Islam، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۲، Hayward Gallory، ۸ April-۴ July، London ۱۹۷۶.
[۱۷]
George Michell، The arts of Islam، ج۱، ص۲۴۱، Hayward Gallory، ۸ April-۴ July، London ۱۹۷۶.
[۱۸]
George Michell، The arts of Islam، ج۱، ص۲۵۴_ ۲۵۸، Hayward Gallory، ۸ April-۴ July، London ۱۹۷۶.
[۱۹]
George Michell، The arts of Islam، ج۱، ص۲۶۳ـ۲۶۹، Hayward Gallory، ۸ April-۴ July، London ۱۹۷۶.
[۲۰]
Cristina Tonghini and Ernst J Grube، "Towards a history of Syrian Islamic pottery before ۱۵۰۰"، ج۱، ص۷۴، in Islamic art، III، ۱۹۸۸-۱۹۸۹، New York ۱۹۸۹.
[۲۱]
عبدالرزاق شمس اشراق، نخستین سکه‌های امپراتوری اسلام، ج۱، ص۷، اصفهان ۱۳۶۹ش.
۴ - آثار هنری کهن ایرانهمچنین در این موزه آثار بسیار کهن از هنر ایران پیش از اسلام وجود دارد، مانند سفالینه‌های ۳۳۰۰ پیش از میلاد؛ مجموعه‌ای از ظروف سیمین و زرین، احتمالاً از گنجینه‌های معابد مغان از قرن ششم تا چهارم پیش از میلاد؛ و استوانه فرمان کوروش کبیر (حک: ۵۵۹-۵۲۹ق م). [۲۲]
رد بارنت، «آثار عتیق ایران در موزه بریتانیا»، ج۱، ص۲۵، نقش و نگار، دوره ۲، ش ۵ (بهار ۱۳۳۷).
[۲۳]
بهرام فره وشی، ایرانویج، ج۱، ص۸۱، تهران ۱۳۷۴ش.
[۲۴]
الکساندر بلنیتسکی، خراسان و ماوراءالنهر (آسیای میانه)، ج۱، ص۸۳، ترجمه پرویز ورجاوند، تهران ۱۳۶۴ش.
آثار عتیقه ایران پیش از اسلام درموزه بریتانیا، بیشتر اشیایی است که در نتیجه کاوش‌های باستان شناسی به دست آمده، اما آثار متعلق به پس از اسلام غالباً از مجموعه‌های شخصی و قدیمی جمع آوری شده وبه همین علت معرف ذوق شخصی انگلیسی‌هایی نظیر برادران شرلی، سِر جان ملکم و سِر گور اوزلی است که به شرق سفر کرده‌اند. [۲۵]
رد بارنت، «آثار عتیق ایران در موزه بریتانیا»، ج۱، ص۲۵ـ۲۷، نقش و نگار، دوره ۲، ش ۵ (بهار ۱۳۳۷).
[۲۶]
سِر بازل گری، «گنجینه‌های هنری ایران در موزه بریتانیا»، ج۱، ص۳۰، ایران آباد، ش ۱۲ (اسفند ۱۳۳۹).
از هنرهای ایرانی اسلامی، آثاری در دو رشته تصویر و تذهیب کتب خطی و صنعت فرش و قالی بیش از نمونه‌های دیگر به چشم می‌خورد. [۲۷]
سِر بازل گری، «گنجینه‌های هنری ایران در موزه بریتانیا»، ج۱، ص۳۰، ایران آباد، ش ۱۲ (اسفند ۱۳۳۹).
برخی از آثار نفیس ایران پس از اسلام عبارت‌اند از: «خمسه نظامی» که برای شاه طهماسب (حک: ۹۳۰ـ۹۸۴) در تبریز تهیه شده؛ [۲۸]
کتابنامه ی فهرست‌های دست نویس‌های اسلامی و کتاب شناسی‌ها: جمع آوری شده تا تاریخ ۱۵/۲/۱۳۷۶، تهران: مؤسسه نشر حدیث اهل البیت علیهم‌السلام، ج۱، ص۴۷ـ ۴۸۹، ۱۳۷۶ش.
کلاهخود و زرهی به نام شاه عباس اول (حک: ۹۸۹ـ۱۰۸۳)؛ سفال‌های لعابدار نیشابور و کاشی‌های عهد سلجوقی. [۲۹]
سِر بازل گری، «گنجینه‌های هنری ایران در موزه بریتانیا»، ج۱، ص۳۰_ ۳۲، ایران آباد، ش ۱۲ (اسفند ۱۳۳۹).
۵ - کتابخانه موزه بریتانیاکتابخانه موزه بریتانیا تا ۱۳۵۲ ش/۱۹۷۳ بخشی از موزه بود. در این سال، کتابخانه ملی اَمانی، کتابخانه ملی مرکزی و سازمان کتابشناسی ملی بریتانیا نیز به این کتابخانه پیوست و به نام کتابخانه بریتانیا با پانزده میلیون جلد کتاب به صورت یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های جهان درآمد. [۳۰]
جیمز تامپسون، تاریخ اصول کتابداری، ج۱، ص۲۶، ترجمه محمود حقیقی، تهران ۱۳۶۶ش.
[۳۱]
The World of learning ۱۹۹۴، ۴۴th ed London ۱۹۹۴، ج۱، ص۱۵۴۰ـ۱۵۴۱.
[۳۲]
ذیل "British Library"، The World of learning ۱۹۹۴، ۴۴th ed London ۱۹۹۴.
در مجموعه‌های مختلف این کتابخانه آثاری به بیشتر زبان‌های دنیا نگهداری می‌شود که فقط در مجموعه‌های شرقی به بیش از سیصد و پنجاه زبان کتاب موجود است. [۳۳]
Alan Day، The British Library: a guide to its structure، ج۱، ص۲۶، publications، collections and services، London ۱۹۸۸.
۶ - قسمت‌های مهم کتابخانهاز قسمت‌های مهم کتابخانه، بخش مجموعه‌های خاص مشتمل بر: نسخ خطی عربی، کتب شرقی و مجموعه کتابخانه دیوان هند، [۳۴]
کتابنامه ی فهرست‌های دست نویس‌های اسلامی و کتاب شناسی‌ها: جمع آوری شده تا تاریخ ۱۵/۲/۱۳۷۶، تهران: مؤسسه نشر حدیث اهل البیت علیهم‌السلام، ج۱، ص۴۷ـ ۴۸۹، ۱۳۷۶ش.
نقشه، آثار موسیقی و تمبر است. [۳۵]
The World of learning ۱۹۹۴، ۴۴th ed London ۱۹۹۴، ج۱، ص۱۵۴۱.
بخش کتب شرقی و مجموعه دیوان هند مجموعه بزرگی از کتاب‌های چاپی و خطی نفیس اسلامی به زبان‌های مختلف است. این مجموعه اکنون دارای بیش از ۰۰۰،۴۰ نسخه خطی و ۰۰۰،۴۰۰ کتاب چاپی است. [۳۶]
HJ Goodacre and A P Pritchard، British Library reference Division: guide to the Department of Oriental Manuscripts and Printed Books، ج۱، ص۱۳، London ۱۹۷۷.
بخش عربی که از مهم‌ترین بخش‌هاست، دارای ۰۰۰، ۶ نسخه خطی و ۰۰۰، ۳۰ جلد کتاب چاپی و نمونه‌هایی از خط عربی و تذهیب است. احتمالاً قدیم‌ترین قرآن موجود در اروپا نیز در این بخش قرار دارد. همچنین تصویرهایی از نسخه‌های منحصر به فرد عربی گردآوری شده است که منبع مهمی برای مطالعات عربی و اسلامی شمرده می‌شود. تعداد زیادی از اولین چاپ‌های کتاب‌های عربی نیز در کتابخانه نگهداری می‌شود. [۳۷]
HJ Goodacre and A P Pritchard، British Library reference Division: guide to the Department of Oriental Manuscripts and Printed Books، ج۱، ص۱۹ـ۲۰، London ۱۹۷۷.
بخش فارسی شامل حدود ۰۰۰، ۳ نسخه خطی و ۰۰۰، ۱۰ کتاب چاپی است.کتب تاجیکی نیز در این بخش قرار دارد. تعدادی از کتاب‌های فارسی از مجموعه‌های خصوصی به تملک کتابخانه در آمده است. [۳۸]
HJ Goodacre and A P Pritchard، British Library reference Division: guide to the Department of Oriental Manuscripts and Printed Books، ج۱، ص۲۹، London ۱۹۷۷.
۷ - نگارگری‌های هنرمندان مسلماناین کتابخانه همچنین دارای تعداد بسیاری از نگارگری‌های هنرمندان مسلمان و بویژه ایرانی است که قسمتی از آن‌ها در کتابخانه و بقیه در موزه نگهداری می‌شود. فهرست مفصلی از نگارگری‌های ایرانی (مشتمل بر ۴۰۴ مجموعه) در ۱۳۵۶ ش/۱۹۷۷ تدوین شده که در واقع مکمل فهارس نسخ خطی فارسی پیشین این کتابخانه است. [۳۹]
Narah M Titley، Miniatures from Persian manuscripts، ج۱، صxi، London ۱۹۷۷.
برای کتاب‌های عربی، فارسی، ترکی، بنگالی، اتیوپیایی، عبری، هندی، گجراتی، پالی، سوری و سنسکریت این کتابخانه فهرست‌هایی تهیه شده است. [۴۰]
_ ۳۱، HJ Goodacre and A P Pritchard، ج۱، ص۹، British Library reference Division: guide to the Department of Oriental Manuscripts and Printed Books، London ۱۹۷۷.
[۴۱]
فؤاد سزگین، کتابخانه‌ها و مجموعه‌های نسخه‌های خطی عربی در جهان، ج۱، ص۷۲، ترجمه، تنظیم و فهرستها از چنگیز پهلوان، (تهران) ۱۳۶۶ش.
[۴۲]
کتابنامه ی فهرست‌های دست نویس‌های اسلامی و کتاب شناسی‌ها: جمع آوری شده تا تاریخ ۱۵/۲/۱۳۷۶، تهران: مؤسسه نشر حدیث اهل البیت علیهم‌السلام، ج۱، ص۴۷ـ ۴۸۹، ۱۳۷۶ش.
۸ - فهرست منابع(۱) الکساندر استیپچویچ، کتاب در پویه تاریخ، ترجمه حمیدرضا آژیر و حمیدرضا شیخی، مشهد ۱۳۷۳ش. (۲) رد بارنت، «آثار عتیق ایران در موزه بریتانیا»، نقش و نگار، دوره ۲، ش ۵ (بهار ۱۳۳۷). (۳) الکساندر بلنیتسکی، خراسان و ماوراءالنهر (آسیای میانه)، ترجمه پرویز ورجاوند، تهران ۱۳۶۴ش. (۴) جیمز تامپسون، تاریخ اصول کتابداری، ترجمه محمود حقیقی، تهران ۱۳۶۶ش. (۵) دایره المعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، تهران ۱۳۴۵ـ۱۳۷۴ش. (۶) جرجی زیدان، تاریخ تمدّن اسلام، ترجمه و نگارش علی جواهرکلام، تهران ۱۳۶۹ش. (۷) فؤاد سزگین، کتابخانه‌ها و مجموعه‌های نسخه‌های خطی عربی در جهان، ترجمه، تنظیم و فهرستها از چنگیز پهلوان، (تهران) ۱۳۶۶ش. (۸) عبدالرزاق شمس اشراق، نخستین سکه‌های امپراتوری اسلام، اصفهان ۱۳۶۹ش. (۹) ابوالقاسم طاهری، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا، یا، تاریخ دویست ساله مطالعات ایرانی، تهران ۱۳۵۲ش. (۱۰) بهرام فره وشی، ایرانویج، تهران ۱۳۷۴ش. (۱۱) کتابنامه ی فهرست‌های دست نویس‌های اسلامی و کتاب شناسی‌ها: جمع آوری شده تا تاریخ ۱۵/۲/۱۳۷۶، تهران: مؤسسه نشر حدیث اهل البیت علیهم‌السلام، ۱۳۷۶ش. (۱۲) سِر بازل گری، «گنجینه‌های هنری ایران در موزه بریتانیا»، ایران آباد، ش ۱۲ (اسفند ۱۳۳۹). (۱۳) امیل لوسوئور، نفوذ انگلیسی‌ها در ایران، ترجمه محمدباقر احمدی ترشیزی، (تهران) ۱۳۶۸ش. (۱۴) Alan Day، The British Library: a guide to its structure، publications، collections and services، London ۱۹۸۸. (۱۵) HJ Goodacre and A P Pritchard، British Library reference Division: guide to the Department of Oriental Manuscripts and Printed Books، London ۱۹۷۷. (۱۶) George Michell، The arts of Islam، Hayward Gallory، ۸ April-۴ July، London ۱۹۷۶. (۱۷) The New encyclopaedia Britannica، Chicago ۱۹۸۵، Micropaedia. (۱۸) Narah M Titley، Miniatures from Persian manuscripts، London ۱۹۷۷. (۱۹) Cristina Tonghini and Ernst J Grube، "Towards a history of Syrian Islamic pottery before ۱۵۰۰"، in Islamic art، III، ۱۹۸۸-۱۹۸۹، New York ۱۹۸۹. (۲۰) Rachel Ward، Islamic metalwork، London ۱۹۹۳. (۲۱) The World Book encyclopaedia، London ۱۹۹۵. (۲۲) The World of learning ۱۹۹۴، ۴۴th ed London ۱۹۹۴. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۱۱۵۱، برگرفته از مقاله «موزه و کتابخاونه بریتانیا». |